logo leba logo księstwa łeby logo lot leba

 leba leba  leba  leba   leba
Wyrzutnia rakiet


Wyrzutnia rakiet - rodzina meteorów

Rakiety meteor
     Zagadnienie krajowych, rakiet meteorologicznych wiąże się ściśle z powstaniem w Państwowym Instytucie Hydrologiczno-Meteorologicznym w roku 1961 Pracowni Rakietowych Sondowań Atmosfery, przekształconej w latach późniejszych w Zakład Badań Rakietowych i Satelitarnych . Nowa placówka zgłosiła zapotrzebowanie na dwa typy rakiet: lekka rakietę przeznaczoną do pomiaru wiatrów w górnych warstwach atmosfery przy pomocy dipoli wyrzucanych z rakiety na wysokości 35 km oraz wielozadaniową rakietę cięższą, której zadaniem miało być wynoszenie telemetrycznej sondy meteorologicznej, wyrzucanej na spadochronie na wysokości 60 km.      Opracowania prototypów rakiet podjął się Instytut Lotnictwa, przy współpracy i kilkoma krajowymi placówkami naukowo-badawczymi, uzupełniającymi zaplecze techniczne Instytutu w zakresie niezbędnym dla realizacji prototypów. Ponieważ opracowanie rakiety o pułapie 35 km było przedsięwzięciem technicznie znacznie łatwiejszym, przeto prace rozpoczęto od tej właśnie rakiety, oznaczając ją symbolem METEOR-1. W połowie 1962 roku, po wstępnej analizie ekonomiczno-technicznej ustalono konfiguracje rakiety. Przyjęto układ dwuczłonowy, składający się z silnika na paliwo stałe, stanowiącego pierwszy człon oraz beznapędowego członu drugiego, czyli tak zwanego grota, zawierającego pirotechnicznie wyrzucany ładunek dipoli. Do końca 1963 roku opracowano konstrukcję, przeprowadzono podstawowe badania stoiskowo-laboratoryjne i wykonano pierwszą partię rakiet do prób w locie oraz naziemne urządzenia startowe.
Rakiety meteor
      Badania poligonowe prowadzone do połowy 1965 roku objęły około 30 próbnych odstrzałów, w wyniku których wprowadzono szereg zmian i modyfikacji w konstrukcji rakiety. Między innymi zmieniano konstrukcje stateczników członu silnikowego, znacznie zwiększając ich sztywność oraz wprowadzono pirotechniczne rozdzielanie obu członów zamiast stosowanego początkowo aerodynamicznego. Prace nad prototypem rakiety METEOR-1 zakończono 16 czerwca 1965 roku wykonując dwa odstrzały zdawczo-kontrolne, podczas których dipole wyrzucone zostały na wysokościach około 36 km. Rakieta METEOR-1 w wersji przeznaczanej do produkcji seryjnej charakteryzowała się następującymi parametrami i osiągami:
  • Długość całkowita L = 2 500 mm
  • Średnica silników D= 120 mm
  • Średnica grota d= 40 mm
  • Ciężar startowy G= 32,5 kG
  • Impuls całkowity siln. I= 3100 kGs
  • Czas pracy silnika t= 2,3 s
  • Prędkość max v= 3,3 Ma
  • Wysokość wyrzucenia dipoli H= 35 km
  • System oddzielania nosa - pirotechniczny
  • Liczba członów - 2
      W tym samym jeszcze roku 1965 rozpoczęto w Zakładzie Produkcji Doświadczalnej I. Lot, seryjny produkcję METEORA-1 dla potrzeb polskiej meteorologii. Do końca 1968 roku wykonano 140 rakiet, a w bieżącym roku plan przewiduje zwiększenie tej ilości o dalsze 40 sztuk. Warto dodać, że PIHM odstrzelił w ramach prowadzonych przez siebie badań do końca kwietnia 1969 roku okrągło 120 rakiet. W trakcie produkcji rakieta ulegała stałym modyfikacjom i tak np. w 1967 roku powstały 3 nowe wersje: METEOR-1A, METEOR- 1B i METEOR-1C. Wspomniane 3 wersje odznaczają się zwiększona niezawodnością działania, prostszą technologią wykonania i łatwiejszą obsługą. Ponadto rakiety wersji 1B i 1C wyrzucają dipole odpowiednio w 2 lub 3 porcjach, umożliwiając tym samym równoczesny pomiar wiatrów na kilku wysokościach.
Rakiety meteor
     Produkcja rakiety METEOR-1 przewidziana jest do końca 1970 roku, po czym ma być zastąpiona przez nowsze rakiety o zwiększonym pułapie. Równolegle z pracami nad prototypem METEOR A-1 rozpoczęto w Instytucie Lotnictwa w końcu 1964 roku studia nad następną, tym razem wielozadaniowa rakieta meteorologiczną o pułapie przekraczającym 60 km. Rakietę oznaczono symbolem METEOR-2, W oparciu o projekt wstępny przyjęto konfigurację l-stopniową z odstrzeliwanym na pułapie nosem rakiety dla wyrzucenia meteorologicznej sondy pomiarowej, wyposażonej we własny spadochron. Według pierwotnych założeń rakieta miała powracać na ziemię również na spadochronie. Lądowanie wypalonej rakiety z małą prędkością przyziemienia, wynoszącą 12 m/s miało na celu wyłącznie zwiększenie bezpieczeństwa jej eksploatacji, ponieważ odzyskiwany korpus nie nadawał się do regeneracji z uwagi na przegrzanie ścianek i silną erozję dyszy. Układ odzyskowy umieszczony został w rozszerzonym tyle rakiety i składał się z 4 klap hamulcowych otwieranych automatycznie po odrzuceniu nosa oraz 2 spadochronów uruchamianych przez czujnik ciśnieniowy na wysokości 2000 m. Dla zmniejszenia strat energetycznych, wynikających z przechodzenia rakiety z duża prędkością przez gęste warstwy atmosfery, zaprojektowano silnik napędowy na paliwo stałe o dość długim czasie pracy wynoszącym 18 s. Zwiększyło to niestety wrażliwość rakiety na wpływy wiatrowe, ze względu na mała prędkość zejścia z i tak już bardzo długiej wyrzutni.
Rakiety meteor
     Na rozwiązanie konstrukcyjne poszczególnych elementów rakiety bardzo poważny wpływ miało silne nagrzewanie się aerodynamiczne jej partii nosowej oraz stateczników. Wstępne obliczenia wykazywały, że przednia antena nagrzewa się do temperatury przekraczającej 500°C, a pokrycie stateczników może osiągnąć temperaturę około 400°C. W połowie 1905 roku ruszyły prace nad METEOREM-2 bardzo szerokim frontem. Równolegle opracowywano konstrukcje rakiety, projektowana telemetryczne wyposażenie pomiarowe potrzebne dla badań rakiety, prowadzono prace projektowe nad silnikiem, opracowywano technologię wykonawstwa ładunków paliwowych oraz prowadzono badania modelowe nad procesem spalania. Dokonywano dmuchań tunelowych na prędkościach pod i naddźwiękowych, jak również opracowywano izolację cieplną zabezpieczającą płaszcz silnika przed przegrzaniem Projektowano i badano w locie spadochronowy układ odzyskowy dla rakiety. Stale pojawiały się nowe problemy techniczne: trzeba było opracować program dla elektronicznej maszyny cyfrowej, pozwalający obliczyć tor lotu rakiety przy uwzględnieniu niebagatelnych wpływów wiatrowych. Okazało się, wówczas, iż program jest zbyt „trudny„ dla takiej maszyny cyfrowej jak ZAM-2 i że trzeba było użyć najnowocześniejszych maszyn, jakimi dysponował Uniwersytet Warszawski.
Rakiety meteor
     Osobnym problemem okazała się sprawa pomiaru toru lotu: odległości i prędkości przekraczały możliwości typowej aparatury pomiarowej takiej jak kinoteodolity i kamery balistyczne, trzeba było wypracować nowe systemy, zastosować radiolokację, ułożyć odpowiednie programy dla maszyn cyfrowych dla zwiększenia operatywności przeliczeń. Konieczność zastosowania długiej, stacjonarnej wyrzutni dla zmniejszenia wpływów wiatrowych oraz potrzeba odpowiedniego zaplecza technicznego na poligonie dla montażu, kontroli i odstrzału rakiety, zmusiły Instytut Lotnictwa do poszukiwania terenu na własny poligon doświadczalny. Po długich staraniach i dzięki przychylności Ministerstwa Leśnictwa udało się uzyskać odpowiednie miejsce na obszarze Słowińskiego Parku Narodowego między morzem a jeziorem Łebsko. Teren wymagał odpowiedniego zagospodarowania. Do połowy 1967 roku powstały projekty, wykonane przy współpracy z Katedrą Budowy Lotnisk PW, a w lutym 1968 roku Baza została udostępniona do pierwszych prób w locie rakiety METEOR-2.
Rakiety meteor
     Lokalizacja Bazy Badawczej z dala od osiedli oraz nad brzegiem morskim zdezaktualizowała sprawę opadania korpusu rakiety na spadochronie. Wprawdzie układ odzyskowy został już opracowany przebadany z wynikiem pozytywnym, niemniej pozostawienie go bardzo podrażało i komplikowało rakietę. Z tego względu usunięto go i skorygowano geometrie, tyłu rakiety poprawiając jej aerodynamikę. Do końca 1967 roku zakończono wszystkie prace przygotowawcze takie jak badania: funkcjonalne, wytrzymałościowe głównych zespołów rakiety, próby hamowania silnika, zamontowano w Bazie i uruchomiono naziemne urządzenia startowe i pomiarowe oraz wykonano pierwsze egzemplarze rakiet. W lutym 1968 roku odbył się próbny start rakiety METEOR-2 zakończony pozytywnym wynikiem. W chwili obecnej prowadzone są dalsze badania przy użyciu rakiet serii prototypowej. Zakończenie prac nad prototypem rakiety METEOR-2 przewidywane jest w pierwszym półroczu 1970 roku. A oto główne parametry i osiągi rakiety oznaczonej symbolem METEOR-2H:
  • Długość całkowita L= 4 500 mm
  • Średnica kadłuba D= 350 mm
  • Ciężar startowy G= 380 kG
  • Impuls całkowity I= 43 500 kGs
  • Czas pracy silnika t= 18 s
  • Prędkość max v= 4,2 Ma
  • Wysokość wyrzucenia sondy meteo. H= 60 km
  • System oddzielania nosa - pirotechniczny
  • Liczba członów - 1

     Rozszerzenie PIHM-owskiego programu badawczego w zakresie pomiaru kierunku i prędkości wiatrów na wysokościach powyżej 50 km skłoniła Zakład Badań Rakietowych i Satelitarnych w Krakowie do zlecenia Instytutowi Lotnictwa opracowania prostej i taniej rakiety, następczyni METEORA-1, która wyrzucałaby dipole na wysokości powyżej 55 km . Instytut Lotnictwa przystąpił do prac nad nową rakietą oznaczoną symbolem METEOR-3 w początkach 1967 roku. Na podstawie projektu wstępnego przyjęto najtańszy i najszybszy do realizacji układ oparty o silniki METEOR A-1. Zastosowano układ trzyczłonowy, składający się z dwóch silników połączonych w tandem i zakończonych beznapędowym grotem. Poszczególne człony rakiety spięto w jedną, sztywną całość przy pomocy samohamownych złącz, pozwalających na kolejne, pirotechniczne oddzielanie silników w chwili zakończenia ich pracy. Impuls do rozdzielenia dawał specjalny mechanizm bezwładnościowo-ciśnieniowy. Dipole wyrzucane były z grota podobnie jak w METEORZE-1 przy pomocy ładunku prochowego po zadziałaniu pirotechnicznego opóźniacza czasowego. Obliczenia wykazały, że nagrzewanie aerodynamiczne rakiety będzie dość znaczne i tak np. ścianki grota w partii przedniej mogą nagrzewać się. do temperatury około 400°C , a pokrycie stateczników II stopnia osiągać temperaturę max. 300°C.
     Dokumentacja techniczna rakiety opracowana została do końca 1967 roku, a w ciągu trzech pierwszych kwartałów 1968 r. przeprowadzono niezbędne próby stoiskowe i wykonano pierwsze egzemplarze rakiet do prób w locie. W październiku 1968 r. dokonano trzech pierwszych odstrzałów przy użyciu wyrzutni METEORA-2, wyposażonej w redukcyjne wkładki. W chwili obecnej trwają dalsze badania rakiety. Przewiduje się, że do końca 1969 roku próby zostaną zakończone z wynikiem pozytywnym, a dokumentacja przekazana dla uruchomienia produkcji seryjnej. Wielkości charakterystyczne i osiągi METEORA-3 przedstawiają się następująco :
  • Długość całkowita L= 4 250 mm
  • Średnica silników D=120 mm
  • Średnica grota d= 40 mm
  • Ciężar startowy G= 65 kG
  • Impuls całkowity I= 2x3100 kGs
  • Czas pracy każdego silnika t= 2,3 s
  • Prędkość max v= 4,4 Ma
  • Wysokość wyrzucenia dipoli H= 55 km
  • System oddzielania nosa - pirotechniczny
  • Liczba członów - 3

     Dosyć dobrym wskaźnikiem stopnia trudności opracowania poszczególnych prototypów rakiet z rodziny METEORÓW może być porównanie kosztów ich opracowania, odniesione do M.ETEGRA-1. I tak opracowanie METEORA-2 jest 5,7 raza kosztowniejsze, a METEORA-3 2,4 rażą tańsze aniżeli METEORA-1.

Zaczerpnięte z Skrzydlata Polska nr 19 (931) 11.05.1969 foto: IL J. Piontek tekst: mgr inż. Jerzy Harazny

Copyright © 2003 leba.biz
Strona korzysta w niektórych częściach z plików cookies. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce lub zrezygnować z przeglądania strony.
Regulamin, cookies i polityka prywatności …